|
. |
Ef’âl-i Mükellefîn (Ahkâm-ı Islâmiyye):Ef’âl-i Mükellefîn (Ahkâm-ı Islâmiyye):
Islâm dîninin bildirdigi emrlere ve yasaklara “Ahkâm-ı
ser’ıyye” veyâ “Ahkâm-ı islâmiyye” denir. Bunlara “Ef’âl-i
mükellefîn” de denilmekdedir. Ef’âl-i mükellefin sekizdir:
Farz, vâcib, sünnet, müstehab, mubâh, harâm, mekrûh ve müfsid.
1- FARZ: Allahü teâlânın, yapılmasını âyet-i kerîme ile
açıkca ve kesin olarak emr etdigi seylere farz denir. Farzları terketmek
harâmdır. Inanmıyan ve yapılmasına ehemmiyyet vermeyen
kâfir olur.
Farz iki çesiddir: Farz-ı Ayn: Her mükellef olan müslimânın bizzat kendisinin
yapması lâzım olan farzdır. Îmân etmek, abdest almak, gusl etmek
(ya’nî boy abdesti almak), bes vakt namâz kılmak, Ramezân
ayında oruc tutmak, zengin olunca zekât vermek ve hacca
gitmek, farz-ı ayndır. [Otuz iki farz ve elli dört farz meshûrdur.]
Farz-ı Kifâye: Müslimânlardan bir kaçının veyâ sâdece birinin
yapması ile digerlerinin sorumlulukdan kurtuldugu farzlardır.
Verilen selâmın cevâbını söylemek, cenâzeyi gasl etmek
[ya’nî yıkamak], cenâze namâzı kılmak, Kur’ân-ı kerîmin temâmını
ezberleyip hâfız olmak, cihâd etmek, san’atına, ticâretine
lâzım olandan fazla din ve fen bilgilerini ögrenmek gibi farzlar
böyledir.
2- VÂCIB: Yapılması farz gibi kesin olan emrlere denir. Bu
emrin Kur’ân-ı kerîmdeki delîli farz kadar açık degildir. Zannî
(sübheli) olan bir delîl ile sâbitdir. Vitr namâzını ve Bayram namâzlarını
kılmak, zengin olunca kurban kesmek, fitre (sadaka-i
fıtr) vermek vâcibdir. Vâcibin hükmü farz gibidir. Vâcibi terk
etmek, tahrîmen mekrûhdur. Vâcib olduguna inanmıyan kâfir
olmaz. Fekat, yapmayan Cehennem azâbına lâyık olur.
3- SÜNNET: Allahü teâlânın açıkca bildirmeyip, yalnız Peygamber
efendimizin yapılmasını övdügü, yâhud devâm üzere
kendisinin yapdıgı veyâhud yapılırken görüp de mâni’ olmadıgı
seylere “Sünnet” denir. Sünneti begenmemek küfrdür. Begenip
de yapmıyana azâb olmaz. Fekat özrsüz ve devâmlı terk eden
itâba, azarlanmaya ve sevâbından mahrûm olmaya lâyık olur.
Meselâ, Ezân okumak, ikâmet getirmek, cemâ’at ile namâz kılmak,
abdest alırken misvâk kullanmak, evlendigi gece yemek
yidirmek ve çocugunu sünnet etdirmek gibi.
Sünnet iki çesiddir:
Sünnet-i Müekkede: Peygamber efendimizin devâmlı yapdıkları,
pek az terketdikleri kuvvetli sünnetlerdir. Sabâh namâzının
sünneti, öglenin ilk ve son sünnetleri, aksam namâzının
sünneti, yatsı namâzının son iki rek’at sünneti böyledir. Bu sünnetler,
aslâ özrsüz terk olunmaz. Begenmeyen kâfir olur.
Sünnet-i Gayr-i Müekkede: Peygamber efendimizin, ibâdet
maksâdı ile arasıra yapdıklarıdır. Ikindi ve yatsı namâzlarının
dört rek’atlık ilk sünnetleri böyledir. Bunlar çok kerre terk
olunursa, bir sey lâzım gelmez. Özrsüz olarak büsbütün terk
olunursa itâba ve sefâ’atden mahrûm olmaya sebeb olur.
Bes-on kimseden birisi islese, diger müslimânlardan sâkıt
olan sünnetlere de “Sünnet-i alel-kifâye” denir. Selâm vermek,
i’tikâfa girmek gibi. Abdest almaga, yimege, içmege ve her mübârek
ise baslarken besmele çekmek sünnetdir.
4- MÜSTEHAB: Buna, mendub, âdâb da denir. Sünnet-i
gayr-i müekkede hükmündedir. Peygamber efendimizin ömründe
bir iki kerre dahî olsa yapdıkları ve sevdikleri, begendikleri
husûslardır. Yeni dogan çocuga yedinci gün ism koymak, erkek
ve kız çocugu için akîka hayvanı kesmek, güzel giyinmek, güzel
koku sürünmek müstehabdır. Bunları yapana çok sevâb verilir.
Islemeyene azâb olmaz. Sefâ’atden mahrûm kalmak da olmaz.
5-MUBÂH: Yapılması emr olunmayan ve yasak da edilmeyen
seylere mubâh denir. Ya’nî günâh veyâ tâ’at oldugu bildirilmemis
olan islerdir. Iyi niyyetle islenmesinde sevâb, kötü niyetle
islenmesinde azâb vardır. Uyumak, halâlinden çesidli yemekler
yimek, halâl olmak sartıyle türlü elbise giymek gibi isler,
mubâhdırlar. Bunlar, Islâmiyyete uymak, emrlere sarılmak
niyyetiyle yapılırsa sevâb olurlar. Sıhhatli olup, ibâdet yapmaya
niyyet ederek, yimek içmek böyledir.
6- HARÂM: Allahü teâlânın, Kur’ân-ı kerîmde, “yapmayınız”
diye açıkça yasak etdigi seylerdir. Harâmların yapılması ve
kullanılması kesinlikle yasaklanmısdır. Harâma, halâl diyenin
ve halâle, harâm diyenin îmânı gider, kâfir olur. Harâm olan
seyleri terk etmek, onlardan sakınmak farzdır ve çok sevâbdır.
Harâm iki çesiddir:
Harâm li-aynihî: Adam öldürmek, zinâ, livâta etmek, kumar
oynamak, sarâb ve her dürlü alkollü içkileri içmek, yalan söylemek,
hırsızlık yapmak, domuz eti, kan ve les yimek, kadınların,
kızların bası, kolları, bacakları açık sokaga çıkmaları harâm
olup, büyük günâhdırlar. Bir kimse, bu günâhları islerken Besmele
okusa veyâ halâl olduguna i’tikâd etse, yâhud Allahü teâlânın
harâm etmesine ehemmiyet vermese, kâfir olur. Bunların
harâm olduguna inanıp, korkarak yapsa kâfir olmaz. Fekat
Cehennem azâbına lâyık olur. Eger ısrâr edip, tevbesiz ölürse,
îmânsız gitmeye sebeb olur.
Harâm li-gayrihî: Bunlar aslları i’tibâriyle halâl olup, baskasının
haklarından dolayı harâm olan seylerdir. Meselâ bir kisi-
nin bagına girip, sâhibinin izni yok iken meyvesini koparıp yimek,
ev esyâsını ve parasını çalıp kullanmak, emânete hıyânet
etmek, rüsvet, fâiz ve kumar ile mal, para kazanmak gibi. Bunları
yapan kimse, yaparken Besmele söylese veyâhud halâldir
dese kâfir olmaz. Çünki, o kisinin hakkıdır, geri alır. Besbuçuk
arpa (bir dank) agırlıgında gümüs kıymeti kadar hak için, yarın
kıyâmet gününde cemâ’at ile kılınmıs yediyüz rek’at kabûl olunmus
namâzın sevâbı, Allahü teâlâ tarafından alınıp, hak sâhibine
verilir. Harâmlardan kaçınmak, ibâdet yapmakdan dahâ çok
sevâbdır. Onun için harâmları ögrenip, kaçınmak lâzımdır.
7- MEKRÛH: Allahü teâlânın ve Muhammed aleyhisselâmın,
begenmedigi ve ibâdetlerin sevâbını gideren seylere mekrûh
denir.
Mekrûh iki çesiddir:
Tahrîmen mekrûh: Vâcibin terkidir. Harâma yakın olan
mekrûhlardır. Bunları yapmak azâbı gerekdirir. Günes dogarken,
tam tepede iken ve batarken namâz kılmak gibi. Bunları
kasıtla isleyen âsî ve günahkâr olur. Cehennem azâbına lâyık
olur. Namâzda vâcibleri terk edenin, tahrîmi mekrûhları isleyenin,
o namâzı iâde etmesi vâcibdir. Eger sehv ile, unutarak islerse,
namâz içinde secde-i sehv yapar.
Tenzîhen mekrûh: Mubâh, ya’nî halâl olan islerine yakın
olan, yâhud, yapılmaması yapılmasından dahâ iyi olan islerdir.
Gayri müekked sünnetleri veyâ müstehabları yapmamak gibi.
8- MÜFSID: Dînimizde, mesrû olan bir isi veyâ baslanmıs
olan bir ibâdeti bozan seylerdir. Îmânı ve namâzı, nikâhı ve haccı,
zekâtı, alıs ve satısı bozmak gibi. Meselâ, Allaha ve kitâba
sögmek küfr olup, îmânı bozar. Namâzda gülmek, abdesti ve namâzı
bozar. Oruclu iken bilerek yimek, içmek orucu bozar.
Farzları, vâcibleri ve sünnetleri yapana ve harâmdan, mekrûhdan
sakınana ecr, ya’nî sevâb verilir. Harâmları, mekrûhları
yapan ve farzları, vâcibleri yapmayana günâh yazılır. Bir harâmdan
sakınmanın sevâbı, bir farzı yapmanın sevâbından kat
kat çokdur. Bir farzın sevâbı, bir mekrûhdan sakınmanın sevâbından
çokdur. Mekrûhdan sakınmanın sevâbı da, sünnetin sevâbından
çokdur. Mubâhlar içinde, Allahü teâlânın sevdiklerine
“Hayrât ve Hasenât” denir. Bunları yapana da sevâb verilir
ise de, bu sevâb, sünnet sevâbından azdır.
|
|
